W tym artykule pragnę omówić zmiany przepisów dotyczących kontroli pracowników na obecność alkoholu i środków działających podobnie do alkoholu. Zaczną one obowiązywać od dnia 21 lutego 2023 roku.
Pracodawca ma możliwość wprowadzić prewencyjną kontrolę trzeźwości oraz kontrolę na obecność środków działających podobnie do alkoholu wyłącznie, gdy jest to niezbędne do zapewnienia:
- ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób,
- ochrony mienia.
Ponadto kontrole nie mogą naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika, a sam sposób przeprowadzenia kontroli musi się odbyć z poszanowaniem godności i intymności pracownika.
Substancjami działającymi podobnie do alkoholu są:
- opioidy,
- amfetamina i jej analogi,
- kokaina,
- kannabinoidy,
- benzodiazepiny.
Przeprowadzenie kontroli przez pracodawcę musi zostać wykonane za pomocą metod niewymagających badania laboratoryjnego przy użyciu urządzenia, które posiada ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie. Badanie te polega na sprawdzeniu obecności alkoholu we krwi lub wydychanym powietrzu, jeżeli stan badanej osoby na to pozwala.
Zgodnie z przepisami art. 46 ust. 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2023 r. poz. 165) stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi:
- od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu stężonego we krwi
- od 0,1 mg do 0,25 mg w 1 dm3 w wydychanym powietrzu
Stan nietrzeźwości zachodzi po przekroczeniu powyższych wartości.
W przypadku odmowy przez pracownika poddania się kontroli pracodawcy, przeprowadzenie kontroli może zostać skierowane do organu odpowiedzialnego za ochronę porządku publicznego.
Pracodawca, w związku z przeprowadzoną kontrolą zobowiązany jest do przechowywania dokumentacji, dotyczącej wykonanych badań. Dane, które będą mogły być przetwarzane to:
- data, godzina i minuta badania przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego,
- wyniki badania,
- dane pracownika – imię i nazwisko, numer Pesel, data urodzenia, płeć, wzrost, masa ciała, informacje o chorobach na jakie pracownik choruje
- imię i nazwisko oraz podpis osoby przeprowadzającej badanie,
- imię i nazwisko, stanowisko i podpis osoby przeprowadzającej pobranie próbek materiału biologicznego do badan,
- imię i nazwisko oraz podpis osoby, w obecności której przeprowadzono badanie,
- objawy lub okoliczności uzasadniające przeprowadzenie badania oraz o dacie i godzinie ich stwierdzenia,
- inne informacje niezbędne do oceny wiarygodności i poprawności badania,
- w przypadku odstąpienia od pobrania krwi, informację o przyczynie odstąpienia.
Informacje oraz dokumentację związaną z przeprowadzonym badaniem, pracodawca będzie przechowywał w aktach osobowych pracownika:
- przez okres nieprzekraczający roku od ich zebrania,
- do czasu uznania kary za niebyłą, w przypadku nałożenia na pracownika kary nagany lub kary pieniężnej,
- do czasu prawomocnego zakończenia postępowania, w przypadku, gdy dokumenty stanowią dowód w postępowaniu prowadzonym na podstawie prawa, a pracodawca jest stroną postępowania.
Pracodawca nie dopuszcza pracownika do wykonywania pracy:
- w wyniku przeprowadzenia prewencyjnej kontroli i uzyskania wyniku wskazującego na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości lub stan po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu,
- na podstawie uzasadnionego podejrzenia pracodawcy, że pracownik stawił się do pracy w stanie po spożyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol w czasie pracy,
- na podstawie uzasadnionego podejrzenia pracodawcy, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu lub zażywał tak środek w czasie pracy.
Pracodawca, który zamierza wprowadzić takie kontrole będzie musiał je wpierw uregulować w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub w obwieszczeniu, gdy nie jest zobowiązany do prowadzenia przynajmniej jednego z dwóch wcześniejszych form. Pracodawca w zasadach przeprowadzania kontroli powinien ustalić m.in.:
- grupę pracowników objętych kontrolą,
- sposób przeprowadzania kontroli, w tym rodzaj wykorzystywanego urządzenia,
- czas i częstotliwość przeprowadzania kontroli np. codziennie, przed rozpoczęciem pracy, po zakończeniu pracy.
Ważną kwestią jest to, że w przypadku, gdy badania nie potwierdzą obecność alkoholu lub zażywania substancji o charakterze zbliżonym do alkoholu, okres za niedopuszczenie pracownika do wykonywania pracy należy uznać za nieobecność usprawiedliwioną w pracy, za którą pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Przepisy odnośnie przeprowadzania kontroli trzeźwości mają również zastosowanie w przypadku zatrudnionych osób fizycznych na innej podstawie niż stosunek pracy, czyli np. na umowie zlecenia oraz np. osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, których praca jest organizowana przez tych pracodawców.
Na koniec warto podkreślić, że stawienie się do pracy po użyciu alkoholu lub spożywanie alkoholu w czasie pracy stanowi ciężkie naruszenie obowiązków pracownika, które w konsekwencji może prowadzić do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Pracodawca powinien zadbać o to, aby w ewentualnym postępowaniu sądowym mógł wykazać wiarygodność wyniku z przeprowadzonej kontroli trzeźwości.
Programy zdrowotne w ramach badań profilaktycznych
Od dnia 21.02.2023 roku obowiązują również nowe przepisy odnośnie profilaktycznych badań pracowników. Zmianie uległ art. 229 § 6 Kodeksu Pracy mówiący o skierowaniu pracownika na wstępne, okresowe lub kontrolne badania lekarskie. Zgodnie z nowymi przepisami pracownik, który spełni warunki objęcia programem zdrowotnym lub programem polityki zdrowotnej, może zostać za swoją zgodą skierowany przez lekarza do udziału w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej. W ramach przystąpienia przez pracownika do programu, pracodawca nie będzie obciążony finansowo, ponieważ badania profilaktyczne będą finansowane z budżetu państwa.
Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadzone w ramach programów profilaktyki zdrowotnej powinny być przeprowadzane w godzinach pracy, a za czas niewykonywania pracy, w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik będzie zachowywał prawo do wynagrodzenia. Pracownikowi, który musi pojechać na badania do innej miejscowości, będzie przysługiwała należność na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
Na koniec chciałbym jeszcze podkreślić, że wprowadzenie nowych przepisów dotyczących badań profilaktycznych nie zmieniło zasad kierowania pracowników na badania z medycyny pracy.
Maksymilian Matyjasik – Kadry i Płace