Kontrola skarbowa to formalne i kompleksowe działanie przeprowadzane przez organy podatkowe w celu weryfikacji prawidłowości rozliczeń podatkowych przedsiębiorcy, szczególnie w przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej (JDG). Warto zaznaczyć, że kontrola skarbowa, a w szczególności kontrola podatkowa, jest znacznie poważniejszym i bardziej formalnym procesem niż tzw. czynności sprawdzające, które mają charakter mniej formalny i służą jedynie szybkiemu wyjaśnieniu pewnych wątpliwości, bez wszczynania pełnej kontroli.
1. Zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli
Kontrola skarbowa zazwyczaj rozpoczyna się od doręczenia przedsiębiorcy oficjalnego zawiadomienia o zamiarze przeprowadzenia kontroli. Dokument ten powinien zawierać:
- zakres i przedmiot kontroli,
- termin rozpoczęcia oraz przewidywany czas trwania kontroli,
- informację o przysługujących przedsiębiorcy prawach (np. możliwość ustanowienia pełnomocnika).
Uwaga: Kontrola nie może rozpocząć się wcześniej niż 7 dni i nie później niż 30 dni od doręczenia zawiadomienia. Wyjątki stanowią sytuacje szczególne, takie jak podejrzenie przestępstw skarbowych lub kontroli towarzyszącej zwrotowi VAT, gdzie kontrola może się rozpocząć bez uprzedniego zawiadomienia.
2. Przebieg kontroli – krok po kroku
Przygotowanie do kontroli:
- Sprawdzenie kompletności dokumentacji księgowej i podatkowej oraz ewidencji wymaganych przez prawo.
- Wskazanie osoby reprezentującej firmę w trakcie kontroli (właściciel lub pełnomocnik).
Czynności kontrolne na miejscu:
Kontrola odbywa się zazwyczaj w siedzibie przedsiębiorcy. Kontrolujący mają prawo do wglądu w dokumenty, księgi rachunkowe oraz zapisy elektroniczne. Coraz częściej żąda się także dostępu do programów księgowych, systemów informatycznych oraz chmury danych.
Przedsiębiorca ma obowiązek:
- udostępnić wszystkie niezbędne materiały,
- zapewnić miejsce do pracy dla kontrolerów,
- udzielać wyjaśnień na żądanie organów.
Czas trwania kontroli:
- Mikroprzedsiębiorcy – maksymalnie 12 dni roboczych w roku kalendarzowym,
- pozostali przedsiębiorcy – do 18 dni roboczych w roku kalendarzowym.
Jeśli kontrola nie rozpocznie się w terminie 30 dni od doręczenia zawiadomienia, organ musi powiadomić ponownie.
3. Prawa przedsiębiorcy podczas kontroli
Podczas kontroli przedsiębiorcy przysługują następujące prawa:
- Prawo do bycia obecnym przy każdej czynności kontrolnej, do składania wyjaśnień oraz zastrzeżeń.
- Prawo do ustanowienia pełnomocnika lub reprezentanta działającego w ich imieniu.
- Prawo do zapoznania się z dokumentacją zgromadzoną podczas kontroli oraz zgłaszania uwag do protokołu.
- Prawo do żądania przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP) oraz ochrony danych osobowych przez kontrolujących.
- Prawo do odszkodowania, jeśli kontrola została przeprowadzona z naruszeniem przepisów lub wyrządziła szkodę.
4. Obowiązki przedsiębiorcy podczas kontroli
Najważniejsze obowiązki przedsiębiorcy to:
- Umożliwienie dostępu do dokumentów, ksiąg rachunkowych, pomieszczeń firmowych i majątku podlegającego kontroli.
- Pozwolenie na wykonanie kopii, wydruków lub zdjęć dokumentacji przez kontrolujących.
- Przedstawienie tłumaczeń dokumentów sporządzonych w językach obcych, jeśli zostanie o to poproszony.
- Sporządzenie spisu z natury (inwentaryzacji) na żądanie organu.
- Udzielanie rzetelnych i terminowych wyjaśnień dotyczących przedmiotu kontroli.
5. Po zakończeniu kontroli
Po zakończeniu kontroli sporządzany jest protokół zawierający ustalenia kontroli. Przedsiębiorca ma prawo:
- zapoznać się z treścią protokołu,
- zgłosić pisemne zastrzeżenia lub wyjaśnienia w terminie wyznaczonym przez organ (zwykle 14 dni),
- wnosić swoje argumenty przed wydaniem decyzji pokontrolnej.
6. Praktyczne wskazówki dla JDG przed i podczas kontroli skarbowej
- Regularnie prowadź i archiwizuj kompletną dokumentację księgową i podatkową, najlepiej również w formie elektronicznej wraz z kopią zapasową.
- Opracuj procedurę udostępniania dokumentów kontrolującym i wyznacz jedną osobę kontaktową.
- Znaj swoje prawa i aktywnie z nich korzystaj – pytaj o zakres kontroli, wyjaśniaj wątpliwości i konsultuj ustalenia z doradcą podatkowym.
- Udostępniaj dokumenty tylko na podstawie formalnego zawiadomienia o kontroli.
- Jeśli nie zgadzasz się z ustaleniami, korzystaj z prawa do zgłaszania zastrzeżeń w protokole.
7. Najczęstsze błędy popełniane przez przedsiębiorców
- Opóźnione przekazanie dokumentów,
- brak kompletnej dokumentacji księgowej,
- utrudnianie dostępu kontrolerom do pomieszczeń i majątku,
- nieznajomość przysługujących praw,
- niewystarczające lub niespójne wyjaśnienia podczas kontroli.
Opracował : Jakub Masiczak